Tarihi: İki satırlık Selçuklu sülüsü ile yazılmış inşa kitabesine göre H 671 /

M 1272-1273 yıllarında yaptırılmıştır.

Banisi: Yapının kitabesine göre, Kılıçarslan oğlu II. Gıyâseddin Keyhüsrev

zamanında Kırşehir emiri Cebrail Bin Caca tarafından yaptırılmıştır.

Mimarı: Bilinmemekte

Yeri: Kırşehir il merkezinde, Kuşdilli Mahallesinde, Lala Cami, Melik Gazi Kümbeti, Kapıcı Cami ve Çarşı Cami yakınlarında yer almaktadır

 Plan ve Özellikler: 25.18x25.86 m’lik alanı kaplayan medrese, bir subasman üzerinde inşa edilmiştir. Caca Bey Medresesi, eyvanlı medrese plan şemasında, Anadolu Selçuklu dönemi, orta avlusu kubbe ile örtülü ‘‘kapalı avlulu medreseler’’ grubu içerisinde değerlendirilmektedir. Medresenin orta avlusu, 8.40x8.35 m’lik bir alanı kaplayan, ikisi serbest, ikisi duvara bağlı dört ayağın taşıdığı kubbeyle, yapıda yer alan eyvanlar, geçiş mekanı ve odalar ise beşik tonozla örtülmüştür. Kuzey cephesi iki katlı olarak planlanan medresenin, kuzeydoğu köşesinde Caca Bey’in kümbeti, güneybatı köşesinde ise medreseden bağımsız olarak yapılmış minaresi yer almaktadır. Yapı malzemesi olarak kesme taş ve moloz taş, minare kaidesi taştan gövdesi ise tuğladan yapılmıştır.

Kitabesi: Caca Bey medresesi, taç kapı kavsarası üzerinde, iki satır halinde yazılmış olan kitabe metni şöyledir…

“Bismillahirrahmanirrahim

Emara bi imaret hazihil medrese el mübareke el meymune fi eyyam devlet el

sultan el azam şahinşah el muazzam malik rikabül ummeti seyyid-i selatin el arab ve

acem sultan-il berri vel bahreyn giyaseddünya veddin mugisil İslam vel müslimin

seyyidil muluk vessalatin ebul feth Keyhüsrev bin Kılıçarslan halladallahu devletehu

el abd el muhtaç ila rahmetillah ve mağrifettehu Cebrail İbn-i Caca takarruban

ilallahi ve marzatihi fihi şuhur sene ihda ve seb'în ve sitte mie.”

Türkçesi:

‘‘Rahman-ı Rahim olan Allahın adıyla başlarım. Tanrının rahmetine ve

mağfiretine muhtaç köle, Caca oğlu Cebrail Allah’a ve Allahın rızasına yaklaşmak

üzere bu mübarek ve meymenetli medresenin inşaasını, en büyük sultan, ulu

şahinşah, ümmetlerin efendisi, Arab ve Acemin sultanlarının başbuğu, karanın,

Akdenizle Karadeniz’in hükümdarı, dünyanın ve dinin medarı nusreti, islamın ve

ehli islamın yardımcısı, meliklerin ve sultanların efendisi Kılıç Arslan oğlu –

devletini Tanrı ebedi kılası-Ebulfeth Keyhusrev’in eyyam-ı devletinde, altı yüz

yetmiş bir yılının aylarında, emretti.’

 

Cacabey Medresesi Kırşehir’in tam merkezindedir. Adeta tüm Kırşehir bu yapının etrafında toplanmış gibidir.. Cacabey Medresesi, bugün olduğu gibi sadece ayakta kalan yalnız bir gözlemevinden ibaret olmayıp, büyük bir külliyeden oluşmaktaydı. Cacabey vakfiyesinden öğrendiğimize göre, külliye, ana medrese yapısı yanında, bir hankah (dervişlere ve zahitlere yardım edilen yer), bir menzilhane, bir okul, bir de zaviyeden oluşmuştur. Bu külliyeden geriye sadece, medresenin ana yapısı olan gökbilim merkezi ve ona ek olarak yapılan Cacabey’in türbesi ayakta kalmıştır.. Cacabey Gökbilim Merkezi’nin mimarı maalesef bilinmemektedir.

Selçuklu medreselerinde adet olduğu üzere medresenin kurucusunun türbesi de binanın yanında yer almaktadır. Türbe, giriş kapısının hemen solunda binaya bitişik olarak kümbet şeklinde inşaa edilmiştir. Bu türbeye içeriden yedi katlı bir merdivenle çıkılır. Yedi rakamı tasavvuf öğretisinde önemli olup, insanın kemale ulaşabilmek için 7 aşamadan geçişini simgeler. Sufi felsefesinin kaynağı olan Horasan’lı (Nişabur) ünlü filozof Ferdettin Attar’ın Mantık Al-Tayr adlı eserinde bu yükseliş simgesel olarak anlatılır. Türbenin üst katında bir sanduka vardır. Alt katında ise Cacabey’in mezarı vardır. Mezar bölümüne türbenin içinden ulaşılır. Gökbilim merkezinin arka duvarının köşesine bitişik ve bugün minare olarak kullanılan bir gözlem kulesi vardır. tuğla ve mavi mozaiklerden inşa edilmiştir. Cacabey Gökbilim Merkezinin roket şeklindeki sütunları binanın en ilginç parçaları arasındadır. Bunlardan bir tanesi Cacabey’in türbesine bitişiktir. Diğeri taç kapının sağında yer almaktadır. Bu iki roket binanın güneydoğusundaki kale şeklindeki duvara yapışıktır. Bu roketlerin taban kısımlarında ateşleme bölgeleri vardır Gökbilim Merkezi’nin ön cephesi iki katlıdır. İkinci katta hocalara ait olduğu düşünülen iki adet oda yer almaktadır. Yapının tam ortasında üstü açık olan bir kubbe ve tabanda ona tam 90 derece dikey konumda bir kuyu bulunmaktadır. Kubbedeki açıklık ve bunun altına yerleştirilmiş olan kuyu binanın bir gözlemevi olduğunun göstergesidir. Kuyunun olduğu alan şimdi mermer bir havuzla kapatılmıştır. Eyvanlardan bir tanesi kıbleye yönelik olup içerisinde mihrap vardır. Binanın amacına bakıldığında, burası ibadetten çok bir gökbilim merkezi olarak tasarlanmıştır. Zira, Cacabey Gökbilim Merkezindeki mihrap orijinal değildir. Asıl mihrabın buradan sökülüp Kapıcı Cami’sine takıldığı yönünde iddialar mevcuttur.

Türk-İslam kültür ve medeniyetinin muhteşem mimari özelliklerini yansıtan 800 yıllık Kırşehir Cacabey Medresesi ilk astronomi okulu,ilk rasathane ve modern füzelere benzeyen sütünları,gözlem kulesi özellikleri ile Orta Anadolu’da  inşa edilen önemli bir eser olma özelliğine sahiptir.İlimiz turizm potansiyeli açısından büyük önem arz eder.